کاربرد فضا نگهدار دندان در کودکان
بیشتر کودکان در سه سالگی تمام مجموعه دندانهای شیری خود که ۲۰ عدد می باشد را در دهان دارند. این دندانهای شیری کودک را قادر میسازد غذاهای جامد بخورد و بتواند صحبت کند. از طرفی وجود آنها به حفظ فضای قوس دندانی و فک کمک میکند و فضا را برای بیرون زدن دندانهای دائمی حفظ می نماید. هنگامی که دندانهای شیری زودتر از زمان طبیعی از دست میروند، در حالی که هنوز مدت زیادی تا بیرون زدن دندان دائمی جایگزین آن باقی مانده است، به مرور زمان با رشد دندانهای مجاور یا انحراف یافتن آنها به سمت جای خالی، فضا بسته شده و جایی برای بیرون زدن دندان دائمی باقی نمی ماند. در چنین شرایطی دندانپزشک استفاده از فضا نگهدار را توصیه میکند تا جای دندان شیری که زودتر از موعد کشیده شده یا افتاده است، پر نشود. فضا نگهدار تا زمانی که دندان دائمی زیر آن شروع به بیرون زدن از لثه نماید، باقی می ماند.
دلایل نیاز به فضا نگهدار قوس دندانی
چند علت برای از دست دادن زود هنگام دندان شیری وجود دارد.
برخی در اثر وارد آمدن ضربه شدید به دهان (برای مثال در اثر زمین خوردن، تصادف یا در حین بازی) دندان خود را از دست میدهند.
اما در بیشتر موارد پوسیدگی دندان باعث میشود کودک دندان شیری خود را از دست بدهد. یکی از دلایل متعدد از دست رفتن زود هنگام دندان شیری در اثر پوسیدگی، پوسیدگی ناشی از شیشه شیر است. زمانی این اتفاق رخ میدهد که کودک در حالی که شیشه شیر یا آبمیوه یا هر نوشیدنی حاوی قند دیگری در دهانش قرار دارد، میخوابد یا در حالی که راه میرود و بازی میکند به مدت طولانی شیشه شیر را در دهان میگیرد. این وضعیت باعث میشود دندانها به مدت طولانی در معرض قند نوشیدنی قرار بگیرند. به این صورت در اثر تغذیه باکتریهای دهان از قند، دهان دائما اسیدی مانده و مینای دندان شروع به حل شدن میکند. بدین ترتیب پوسیدگی دندان اتفاق افتاده و پیش میرود. محتوای قند موجود در نوشیدنیهایی مانند شیر، آب قند، آبمیوه و غیره غذای اصلی باکتریهای دهان را تشکیل میدهند.
گاهی اوقات نیز ممکن است دندان شیری از ابتدا به ضورت مادرزادی وجود نداشته باشد. اغلب علت آن ژنتیکی است.
یکی از دلایل کمتر شایع از دست دادن دندان در کودکان ، عفونت شدید دهان است.
همیشه در صورت افتادن دندان شیری، فضا نگهدار استفاده میشود؟
فارغ از علت از دست دادن زود هنگام دندان شیری، باید به حفظ جای خالی آن و فضای قوس دندانی اقدام شود تا اطمینان حاصل شود دندانهای دائمی جایگزین آن در موقعیت درستی بیرون خواهند زد.
در صورتی که یک دندان شیری مدت زیادی است که از دست رفته است، این خطر وجود دارد که دندانهای دیگر نیز به علت عدم پشتیبانی درست لق شوند. در چنین شرایطی دندانهای لق شده ممکن است به سمت فضاهایی حرکت کننده که متعلق به دندانهای دیگر است. دندانهای دائمی اگر توسط دندانهای شیری به موقعیت درست هدایت نشوند، کج شده یا نهفته می مانند یا باعث کج شدن دندانهای دیگر میشوند. در صورتی که زمان بیرون زدن دندانهای دائمی از لثه نزدیک باشد، ممکن است نیازی به استفاده از فضا نگهدار وجود نداشته باشد. اما در صورتی که هنوز زمان زیادی تا بیرون زدن دندانهای دائمی مانده باشد، باید برای مشخص شدن نیاز به فضا نگهدار با دندانپزشک صحبت کنید.
انواع فضا نگه دار قوس دندانی
به طور کلی دو نوع فضا نگه دار وجود دارد: ثابت و غیر ثابت.
فضا نگه دار غیر ثابت که به آن متحرک نیز گفته میشود، از یک بدنه پلاستیکی ساخته شده است که حاوی دندانهای مصنوعی می‌باشد تا فضای خالی شده را پر کند. این وسیله برای کودکان بزرگ‌تر که می‌توانند مراقب آن باشند مناسب‌تر است. دندان مصنوعی نیمه یا پارسیل یک فضا نگه دار غیر ثابت برای کودکانی است که چند دندان خود را از دست دادند.
فضا نگه دار ثابت با چسب مخصوص دندانپزشکی به دندانها چسبانده میشود. این وسیله برای کودکان کم سن و کودکانی که دندانهای عقبی خود را از دست دادند مناسب می‌باشد. فضا نگه دار یک طرفه تنها در یک سمت قوس دندانی مورد استفاده قرار میگیرد در حالی که فضا نگهدار دو طرفه در به دو طرف قوس دندانی چسبانده میشود. این وسیله ممکن است متناسب با فک بالا یا فک پایین ساخته شده باشد تا فضای لازم برای بیرون زدن دندانهای جلویی یا عقبی را حفظ نماید.
نوع فضا نگه دار مورد استفاده، بستگی به تعداد دندانهای از دست رفته و موقعیت آنها دارد.
بند و حلقه – این فضا نگه دار از یک سیم استیل ساخته شده است که به کمک بند ارتودنسی به دندانهای عقبی چسبانده میشود و بدون این که مسیر بیرون زدن دندانهای دائمی را مسدود نماید، به حفظ جای آن کمک میکند. در شرایطی از این وسیله استفاده میشود که یک یا چند دندان آسیاب بزرگ شیری در یک قوس دندانی از دست رفته باشند.
سیم کمانی پشت دندانی – از این وسیله برای حفظ فضای عقب قوس دندانی پایین در هر دو طرف (راست و چپ) استفاده میشود.
سیم عرضی کام – این وسیله در سقف دهان قرار میگیرد و برای حفظ فضای خالی دو طرف قوس دندانی بالا استفاده میشود. سیم عرضی کام به کمک یک سیم که در عرض کام قرار گرفته است و به دندانها متصل شده است، در جای خود محکم می‌ماند.
دیستال شو – این وسیله ثابت برای دندان آسیاب بزرگ شیری طراحی شده است و جای خالی اولین دندان آسیاب بزرگ دائمی را حفظ میکند.
مراقبت از فضا نگه دار
ممکن است مدتی طول بکشد تا کودک به استفاده از این وسیله عادت کند. در این مدت دندانپزشک باید مراقب وضعیت او بوده و اهمیت رعایت بهداشت دهان را برای والدین کودک توضیح دهد. همچنین رشد فکها و دندانهای دائمی باید تحت نظر قرار داشته باشد. در فواصل منظم باید فضا نگه دار تنظیم شود و در صورتی که آسیب دیده باشد باید بلافاصله به آن رسیدگی شود.
متخصص دندانپزشکی کودکان
رتبه دوم بورد تخصصی کشور
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
